Köln’de bir Pazartesi öğleden sonra, Ukraynalı küratör Yuliia Berdiiarova, Ludwig Müzesi’nin arka girişinde benimle buluşuyor. Ana tren istasyonu ve Köln katedralinin yanında bulunan müze, pazartesi günleri halka kapalıdır. 29 yaşındaki sanat tarihçisi Berdiiarova, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden önce Odesa Güzel Sanatlar Müzesi’nde ve Kiev’deki Mystetskyi Arsenal’de çalıştı. (Ayrıca okuyun: Küller ve molozlardan, ikonik Beyrut müzesi, liman patlamasından kaynaklanan büyük hasarın ardından 3 yıl sonra yeniden açılıyor)
Museum Ludwig’deki görevi sırasında, Ukraynalı mülteci çocuklar ve ebeveynleri için bir okul tatili programı düzenledi. Ayrıca, daha önce yanlış bir şekilde Rus avangardına atfedilen Ukrayna modernizmi üzerine araştırmalar yürütüyor.
Berdiiarova, “Ukrayna’da Modernizm 1900-1930’lar” sergisi kapsamında 3 Haziran’dan itibaren sergilenecek bazı sanat eserlerini bana göstermeyi teklif ediyor. Küratör, yaklaşık bir yıldır Museum Ludwig ekibinin bir parçası ve bu serginin hazırlanmasına yardım ediyor.
Daha önce Madrid’de sergilenen bu kapsamlı sergideki işlerin çoğu, savaş nedeniyle Ukrayna’dan kaldırıldı ve daha önce ülke dışında hiç sergilenmemişti. Sergi, Museum Ludwig’in deposundan çıkarılan eserlerle tamamlanıyor.
Merdivenlerle birinci kata çıkıyoruz ve çoğu boş olan müzeyi geziyoruz. Berdiiarova, insansız müzelerin kendisini üzdüğünü söylüyor. “Ukrayna’daki birçok müze hala kapalı” diyor. “Bazen diyalog için bir yer. Bir rahatlama, tarihle bağlantı hissetmek, diğer insanlarla bağlantı hissetmek için bir yer.”
Ukrayna’daki savaştan kaçmak zorunda kaldı
Köln’de bile, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı Berdiiarova için her zaman mevcuttur. Ama şanslılardan biri olduğunu biliyor. Museum Ludwig’deki pozisyonu ve Köln’deki kalışı üç farklı vakıf tarafından finanse ediliyor. Ancak geçen Haziran ayında, altı yıl boyunca müze küratörü olarak çalıştığı Odesa’dan ayrıldığında, sırada ne olacağını bilmiyordu. Bilinmeyene bir adım attı.
“Odesa’dan ayrılmak çok zor bir karardı” diyor. “Buna macera demek istemiyorum çünkü macera iyi bir şey ama iyi anlamda bir macera değildi. Sanki hiçliğe adım atmak gibiydi. Gerçekten küçük bir çantam vardı. Hepsi bu kadardı.”
O çantada onun belgeleri, kimliği ve en gerekli kıyafetlerinden başka bir şey yoktu. Berdiiarova o zamandan beri Ukrayna’dan bazı kıyafetlerini kendisine gönderdi ve karşımda tamamen siyahlar içinde şık bir kadın duruyor: Boğazlı bir bluz, takım elbise, güneş gözlüğü. Göz kırparak, Kasimir Malevich’in ünlü “Kara Kare” tablosundan esinlenerek tipik bir müze küratörünün parçası gibi görünmeye çalıştığını söylüyor.
Ukraynalı isimlerin geri alınması
Berdiiarova Ukrayna’da kalmayı tercih ederdi. Savaşın ilk aylarında meslektaşlarıyla birlikte Odesa’daki müzeden eserleri güvenli bir yere götürdüklerini, ancak daha sonra orada yaşamın imkansız hale geldiğini söylüyor.
Önce Berlin’e, ardından Köln’e devam ettiği Varşova’ya kaçtı. Ukraynalı meslektaşları, Ernst Siemens Vakfı’ndan Almanya’daki Ukraynalı küratörlere yönelik bir program hakkında ona bilgi gönderdiler.
Anavatanı Köln’ü terk etmemiş; tam tersine, kendi tarzında savaştığını söylüyor: kelimelerle. Museum Ludwig’de Ukraynalı sanatçıların tüm isimlerini düzeltti. “İlk olarak, şehirlerin yazımlarını Rusça yazımlarından kurtardık. Bu, şehirlerin ve insanların isimlerini Ruslaştırmak için Sovyetler Birliği’nin kendine mal etme kültürünün bir parçasıydı. Harkov’u tekrar Kharkiv yaptık. İsimler Rus alfabesinden Harkov’a çevrildi. Latin alfabesi ve Museum Ludwig’in düzeltmeleri kabul etmesinden gurur duyuyorum.”
Savaş, Ukrayna sanatına bakış açısını değiştirdi
Yani, Ukraynalı sanatçı Alexander Bogomazov artık Oleksandr Bohomazov ve Ukrayna’nın başkenti artık “Kiev” olarak yazılıyor.
Savaş şimdi, kısmen Berdiiarova’nın çalışmaları sayesinde, halkın Ukrayna ve sanat tarihi hakkında bilgi sahibi olmasına yardımcı oldu. Ludwig Müzesi’nin koleksiyonunu taradı ve isimleri hâlâ Rusça yazılışı olan Ukraynalı sanatçıların isimlerine rastlamakla kalmadı, aynı zamanda ulusal bağlantıları da düzeltti.
Örneğin Kazimir Malevich, “Ukraynalı olduğu yazılı olan Sovyet döneminde bir Ukrayna pasaportuna sahipti.” Berdiiarova, kariyerinin önemli bir bölümünü Kiev Sanat Akademisi’nde profesör olarak geçirdiğini ve Ukrayna dergilerinde yazılar yayınladığını ekliyor. Malevich’in Ukraynalı kimliğinin bastırıldığını, bu nedenle her zaman Rus avangardının bir temsilcisi olarak görüldüğünü söylüyor.
Vasyl Yermilov gibi diğer Ukraynalı sanatçılar da Rus avangardı tarafından seçildi. Sanatçı, 1894’te Kharkiv’de doğdu, ancak Rus Konstrüktivist hareketinin bir temsilcisi olarak kabul edildi. Şimdi, Yuliia Berdiiarova’nın inisiyatifiyle, çalışmaları Piet Mondrian ve Kazimir Malevich’in çalışmalarının yanı sıra yeni bir bağlamda asılı duruyor. Berdiiarova gururla, “Geç ama yine de adalet,” diyor.
Ukraynalı sanatçılar el konmaktan kurtuldu
“Rus avangard kavramının, post-emperyalist alanda kültüre el koyma sisteminin nasıl bir parçası olduğunu ve neden bu kadar güçlü olduğunu anlamaya çalışıyoruz” dedi. “Sovyetler Birliği’nin emperyalist geçmişi neden bu kadar uzun süre göz ardı edildi? Bunların hepsi çok uzun süreçler.”
Bu nedenle, çok sayıda meslektaşıyla birlikte, dünya çapındaki koleksiyonlardaki tüm Ukraynalı sanatçıların bir listesini derliyor. Liste, Ukrayna sanat manzarasının ne kadar çeşitli olduğunu ve Rus propagandasının sanat tarihinde bir yer bulmasını nasıl engellediğini kanıtlamayı amaçlıyor.
Köln’de kendini evinde gibi hissetse de – ve Ren Nehri kıyısındaki modern “Turna Evleri” ona yapılandırmacı resimlerdeki motifleri hatırlatıyor, gülümseyerek anlatıyor – aynı zamanda kendini çok yalnız hissediyor. Bu yüzden, savaş muhtemelen o zamana kadar bitmeyecek olsa da, programı bittiğinde Odesa’ya dönmek istiyor. “Odesa benim evim. Bu kadar uzakta olmak çok zor. Bazen bombalar düşerken bile insanlarınızla birlikte olmak daha güvenli hissettiriyor.”
